Jump to content

User:Yerevantsi/sandbox/Sanahin

Coordinates: 41°05′56″N 44°39′27″E / 41.098972°N 44.657566°E / 41.098972; 44.657566
From Wikipedia, the free encyclopedia
Sanahin Bridge
  • Tumanyan 1988
Sanahin bridge
Coordinates41°05′56″N 44°39′27″E / 41.098972°N 44.657566°E / 41.098972; 44.657566
CrossesDebed River
LocaleAlaverdi, Lori Province, Armenia
Maintained byArmenian Ministry of Culture[1]
Heritage status
Official nameMonasteries of Haghpat and Sanahin
TypeCultural
Criteriaii, iv
Designated1996, 2000 (20th and 24th sessions)
Reference no.777-003
RegionWestern Asia
Characteristics
MaterialBasalt
Longest span18 m (59 ft) ???
No. of spans1
Clearance below12 m (39 ft) ???
History
Constructed byQueen Vaneni Zakarian
Construction start1192
Rebuilt1940, etc...
Location
Map

The Sanahin bridge (Armenian: Սանահինի կամուրջ) is a medieval stone bridge over the Debed in the town of Alaverdi in the northern Armenian province of Lori.

History

[edit]

According to an inscription on the back of a khachkar placed at the side of the bridge, it was commissioned by Queen Vaneni (Nana) Zakarian, the sister of Ivane and Zakare in honor of her prematurely deceased husband Abbas Kiurikian, a branch of the Bagratunis.



The final infrastructure project required to promote trade was good roads and bridges, and both formed part of women’s patronage. Whilst roads tend not to have survived, bridges have. A bridge over the river Yes¸ilırmak, very close to the Hatun Han, may have been linked to Mahperi’s patronage, although no inscriptions survive on the structure. We can be more sure in Armenia, where the medieval bridge at Sanahin, a rare crossing-point over the river Debed, was built in 1192 by Vaneni, possibly a relative of Zakare and Ivane, in memory of her husband Abas II Kwirikid. As pinchpoints on roads, bridges provided excellent opportunities for rulers to promote themselves. Vaneni spelled out the details of her donation on a khatchkar beside the bridge.48[2]

...Vaneni (or Nana), whom he qualifies as “possibly a relative of Zakare and Ivane” (p. 191). In fact she was their sister. This relationship is attested in her inscription on a xač‘k‘ar (cross-stone) near the Sanahin bridge, which she built over the Debed River. She was married to the last Kiwrikid (Bagratid) king of Loṙi, Abas II. Eastmond discusses the bridge she built over the Debed River to commemorate her husband and highlights the importance of such constructions as part of the “good works” that married (or widowed) women undertook. Yet the bridge displayed more than one layer and nuance of power. Indeed, Vaneni claimed the royal prerogatives of her husband for herself, too, since, according to the Book of Judgments of Mxit‘ar Goš, a prominent monastic intellectual and jurist with close ties to the Zak‘arids, the construction of bridges was the “prerogative of kings.”26 Was Vaneni affirming her role as a “queen” even after her husband’s death? Were such notions of rulership as a wife and a widow passed on to the younger members of the family, such as T‘amt‘a? As with many similar questions posed throughout the pages of the book, we are as yet not in a position to provide definitive answers. However, the available material indicates that the effort to uncover them will surely be repaid. [3]

Sanahin bridge was commissioned at the end of the twelfth century by Vaneni, the wife of Abas II and the sister of Zak‘are and Iwane MÌargrjeli. An inscription on a xac‘k‘ar (‘cross-stone’) on the bridge at Sanahin built in 1192 by her commemorates the death of her husband, King Abas.[4]

The single-arch Sanahin Bridge was built over the Debed River in 1195 by Queen Vaneni of Armenia in memory of her prematurely deceased husband.[1]


It was commissioned by Queen Vaneni of the Kyurikian dynasty in the late 12th century in memory of her late husband, King Abas Bagratuni (who passed away in 1192).[5]


Կառուցել է տվել Զաքարե և Իվանե իշխանների քույր Վանինին (Նանա) թագուհին՝ իր վաղամեռիկ ամուսնու՝ Կյուրիկյան Աբաս թագավորի հիշատակին:[6]


мост, построенный в XII в. царицей Ванени на реке Дебед в Дорийском ущелье[7]

[1978] функционирующий до настоящего времени.[7]

По этому однопролетному мосту, длиной 10,5 м, свободно проходят современные тяжелые машины грузоподъемностью 8 т и более.[7] Modern heavy vehicles with a load capacity of 8 tons and more freely pass over this single-span bridge, which is 10.5 meters long.[7]

Сооружение моста удачно связано с рельефом местности, где от скалистого выступа высокого правого берега постепенными переходами он опускается па левый берег. The construction of the bridge is successfully connected to the terrain, where it gradually descends from the rocky outcrop of the high right bank to the left bank.[7]


Գտնվում է Ալավերդի քաղաքի սահմաններում, կառուցված է XII դարում Դեբեդ գետի վրա,[8]

Կամուրջը միաթռիչք է, 17,50 մետր բացվածքով և իր աստիճանաձև փոխանցումներով կապում է աջափնյա ապառաժը ձախ կողմի ավելի ցածր ափի հետ:[8]

ժամանակին աստիճանաձև է եղել նաև կամրջի երթևեկային մասը, որի ձևը բացվեց վերջերս. կամուրջի մաքրման աշխատանքների ընթացքում:[8]


Այն 1192 թ կառուցել է տվել Վանանե թագուհին վախճանված ամուսնու՝ Գուգարաց աշխարհի Աբաս թագավորի հիշատակին:[9]

Սա նույնպես տեղադրված է բնական բարդ պայմաններում: Լեռնային սրընթաց, գարնան և աշնան ամիսներին խիստ վարարող Դեբեդ գետն այստեղ սեղմված է երկու ժայռոտ ափերի միջև՝ ունենալով նվազագույն լայնություն: Հարմարվելով տեղանքի բարդ ռելիեֆին՝ կամուրջն իրականացվէլ է կամարային 18,6 մ բացվածքով, աստիճանաձև անցում կատարելով ձախ (ցածր) ափից դեպի աջ (բարձր) ափը:[9]

Նպատակահարմարությունից բխած կամրջային կառուցվածքի այդպիսի լուծումը նրան հաղորդել է նաև կիրճի գեղատեսիլ միջավայրին ներդաշնակված ճարտարապետական ինքնատիպ ձևեր:[9]

Կառուցման թվականը նշված է կամրջի մոտ կանգնեցված խաչքարի հետևի երեսին[9]

XII դ. վերջին կառուցել է տվել Վանենի թագուհին ի հիշատակ իր վաղամեռիկ ամուսնու' Աբաս Բագրատունու:[10]

Կամրջով է անցնում Սանահինի վանքը տանող ճանապարհը:[10]

Միաթռիչք (թռիչքի երկ. 18,6 մ), կամարակապ կամրջի աջակողմյան խելը բարձրադիր ժայռի վրա է, իսկ ձախակողմյանը' գետի ցածրադիր ափին, որի հետևանքով կամրջի այս կեսը զգալի վերելք ունի դեպի կենտրոն, իսկ մյուս կեսը հարթ է:[10]

Կամրջի քարաշեն պատնեշի վրա առյուծների բարձրաքանդակներ են:[10]


Inscription

[edit]

Վանենի թագուհու կողմից, որի մասին խաչքարի հակառակ երեսի վրա նա թողել է բավական ընդարձակ արձանագրություն:[8]

Այդ խաչքարը, որը ժամանակին կանգնեցված էր կամրջի մոտ, շեշտված ձևով նրա ձախ կողմից, բարձր պատվանդանի վրա, այժմ պահպանության համար տեղափոխված է Սանահնի վանքի թանգարանային հատվածը:[8]


Agha Mohammad Khan Qajar 1795-ին Աղա Մահմեդ խանի հրոսակները ոչնչացնում են կամրջի արձանագիր խաչքարի այն մասը, որի վրա գրված էր կառուցման թվականը:[11]


Կամուրջի ներքևի ծալրին կայ մի խաչքար՝ կամուրջը շինել տուող Նանա թագուհու հրամանով կանգնեցրած: Խաչքարի վրայ արձանագրուած է հետևեալը:

«Կամաւն Աստուծոյ ես Նանա յազգե Բագրատունեաց դուստր իշխանաց իշխան Սարգսի քոյր Զաքարէի և Իւանէի կին Աբասայ թագաւորի որ կեսաւրեայ վախճանեալ է խաւարեցոյց զմեզ. շինեցի զկամուրջս, կանգնեցի զխաչս յիշատակ նմա և ի մխիթարութիւն ինձ և ի կեանս ծնողաց և եղբարց մերոց. յիշեցէք ի Քս. Յս.»

Խաչի ճակատը, որ այժմ կոտրուած և վայր է ընկած, կրում է հետևյալ արձանագրութիւնը. «Սուրբ տէրունական» [12]


Marr, Nikolai (1915). "Надпись Санаинского моста [The inscription of the Sanahin bridge]". Khristianskii Vostok (in Russian). IV. Petrograd: Imperial Academy of Sciences: 191-192. 

ԱԶԳԻՆ ԲԱԳՐԱՑՈՒՆԵԱՑ: ԵՍ ՎԱՆԵՆԻ ԴՈՒՍՏՐ ԻՇԽԱՆԱՑ ԻՇԽԱՆՆ ՍԱՐԳՍԻ ՈՐԴՈ ԶԱՔԱՐԼԻ ԱՐԱՍԱ ԹԱԳԱԻՈՐԻ ՈՐ ԿԻՍԱԻՐԵ, Ա, ՎԱԽՃԱՆՆԱԼ ԽԱԻԱՐԵՑՈՑՑ ԶՄԵԶ ՇԻ ՆԵՑԻ ԶԿԱՄՈՒՐՋՍ ԵԻ ԿԱՆԳՆԵՑԻ ԶԽԱԶՍ ՅԻՇԱՑԱՆ ՆՄԱ ՄԽԻԹԱՐ ԻՆՋ ԵԻ Ի ՆԵԱՆՍ ՖՆՈՂԱՑ ԵԻ ԵՂԲԱՐՑ ԻՄՈ8: ՅԻՇԵՑէՔ Ի ՔՐԻՍՅՈՍ ՅԻՍՈՒՄ:


[4 Կառուցման թվականը նշված է կամրջի մոտ կանգնեցված խաչքարի հետևի երեսին (տես՝ Կ. Ղաֆադարյան, Սանահինի վանքը և նրա արձանագրությունները, Երևան, 1957, էջ 185):][9]

2. Արձանագրության գլուխը կոտրել և խաչքարը տեղից վայր են գցել Աղա Մամեդ խանի զորքերը 1795 թվականին, Այդ մասին Հովսեփ արքեպիսկոպոս Արղությանցը Սանաննի քոթուկի մեջ հետևյալն է գրել.[13]

3. Ժամանակը որոշել ենք Արասի մանվան թվականի միջոցով, որ տեղի է ունեցել 1192-ին [13]

դեռևս կենդանի էր և նույնիսկ չէր ամուսնացել Նա ամուսնացել է 17 տարեկան հասակում և 2 տարի հետո էլ 19 տարեկան մեռել է, նշանակում է, նա, ինչպես ճիշտ են որոշել, 1190 թվականին ամուսնացել է և 1192 թվականին էլ մեռել: Դրա- նից հետո է, որ նրա կին Վանենին իր վաղամեռիկ ամուսնու հիշատակին շինել է տվել այդ կամուրջը (տես Աճ, Անձ. Բո, էջ 4, Մով, էջ 77-74), Առավել անհավանական է Սանաննի կամուրջի 1234 թվականին կառուցված լի- նելը, որ ընդունել են Վ. Հարությունյանը և Ս. Սաֆարյանը իրենց միասին կազմած Памятники армянского зодчества, գըքի 56 էջում, որ լույս է տեսել Մոսկվայում 1951 թ., Հավանարար նրանք օգտվել են նույն սխալ աղբյուրներից, ինչից օգտվել է Հ. Եղիաղարյանն իր «Ալավերդու շրջանի կուլտուրայի հուշար:անները ուղեցույց» գրքի համար (էջ 17), որ լույս է տեսել Երևանում 1952 թվին: Անկասկած է, որ Վա- նենին կամուրջը կառուցել է իր ամուսնու հիշատակին, նրա մահվանից հետո անմիջապես և ոչ թե 42 տարի անց:[13]


Քաղաքն աղքատ է հին հուշարձաններով: Բայց մեծ արժեք է ներկայացնում Սանահնի կամուրջը, որը կամարում է Դեբեդ գետը քաղաքի հարաավային եզրում, դեպի Սանահին տանող կեռմանաշատ հնագույն ճանապարհի վրա: ճարտարագիտական այս նշանավոր շինությունը կառուցել է Զաքարյան եղբայրների քույր Վանենին' իր ամուսին Կյուրիկյան Աբաս թագավորի հիշատակին, պրոֆեսոր Կ. Ղաֆադարյանի կարծիքով 1192 թ. հետո, նույն տասնամյակում, կողակցի մահից ոչ շատ ուշ:[14]

Սանահնի կամուրջը Հայկական լեռնաշխարհի կամրջաշինության փայլուն օրինակներից է: Միաթռիչք կառույցի աջ խելը հենված է բարձրադիր ամրակուռ ժայռին, իսկ ձախը' թեքադիր անցումով կառանված է հողե զանգվածին: Եվ, քանի որ այս թևում թե- քությունը բավականին մեծ էր, ուստի այն հետագայում բարձրացվել է հողե լիցքով' ավտոմեքենաների երթևեկն ապահովելու համար' որպիսի միջոց կիրառվել է հատկա- պես Սյունիքում: Կամրջի եզրակողերով անցնում են քարակերտ բազրիքներ' վրան մեկնված պահպանիչ առյուծների բարձրաքանդակներով: Կամրջի ձախ անկյունում կանգնեցվել է խաչքար' այն կառուցելու վերաբերյալ արձանագրությամբ: Խաչքարը ջարդել են Աղա Սահմեղի հրոսակները 1795 թ.' անհետ կորստի մատնելով շատ կա- րևոր սկզբնամասը (այս մասին տեղեկացնում է Սանահնի Քոթուկում Հովանփ արքեպ. Արղությանցի թողած գրությունը): Խաչքարի ներքին' մեծ մասն այժմ գտնեվում է Սա- նահնի վանքում:[14]

Սանահին տանող նոր ճանապարհի կառուցումից հետո հարկ եղավ հեռացնել ար- ված լիցքը' վերաբացելով հուշարձանի իրական պատկերը: Այս ձեռնարկման շնորհիվ բացվեց նաև կամրջի վերանորոգման վերաբերյալ 1888 թ. արձանագրությունը, որը ներկայացվում է ստորև:[14]

1. ԽԱՉՔԱՐ, կամրջի մոտից տեղափոխված Սանահնի վանք, թիկունքին 12 տող.[14]

Ծանոթ. Խաչքարի վերնամասը կոտրված, կորած է, որի վրա եղել է արձանագրու- թյան սկիզբը: Հարությունյանն այդ մասում կարդացել է սուրբ տերունական, որն անհա- րիր է բնագրին: Ջալալյանցը կորած մասը լրացրել է կամաւն Աստուծոյ ես Նանաէ յազգէ բառաշարքով, որն ընդունվել է այլոց կողմից, բայց այն շտկել է դեռևս Մառը: Հստակ և աներկմիտ է արձանագրության հաղորդումը. կամուրջը շինել է Վանենին' դուստր իշխանաց իշխան Սարգսի, որդո Զաքարէի, կին Աբասա բագաւորի: Նույնը կրկնում է Գանձակեցին' Վանենուն կոչելով Նանա: Նա գրում է, որ Աբաս Կյուրիկյանը «առնու իւր կին զդուստր Սարգսի բարեպաշտ իշխանի, որդւոյ Զաքարիայ, որդւոյ Վահ- 13. րամայ, զքոյր մեծամեծ իշխանացն Զաքարէի և Իւանէի, Նանայ անուն»12: Զալալյանցը խառնել-միացրել է արձանագրության և պատմիչի տեղեկությունները. կատարել է հավելումներ, բացթողումներ, սրբագրումներ' գրեթե անճանաչելի դարձնելով բնագի- րը: Նա ոչ միայն Վանենին Նանա է կարդացել, այլ նաև 6-րդ տողի որ կիսաւրե վախ- ճանեալ-ը' որ վախճանեցաւ ի Կեսարիայ (այսինքն ոչ թե երիտասարդ հասակում է մահացել, այլ Կեսարիա քաղաքում):[14]

Նույնը կրկնել կամ ավելի են խճողել հետագա հրատարակիները: Դրանք խնամքով շտկել է Կ. Ղաֆադարյանը, ճշտել կամրջի շինարարության ժամանակը' ելնելով այն բանից, որ Աբասի մահը համարվում է 1192 թ., իսկ կամուրջը Վանենին կառուցել է նրա մահից անմիջապես հետո:[14]

Ծանոթ. Հյուսիսային' սրընթաց ցած իջնող խելը լցվել է հողով' տրանսպորտային շարժման նպատակով: Սանահին տանող նոր ճանապարհի գործարկումից հետո կա- մուրջը բերվել է իր նախկին տեսքին, որի ընթացքում էլ' 1977 թ. բացվել է այս' վերստին նորոգելու մասին արձանագրությունը: Հայտնի է դառնում, որ կամուրջը նորոգվել է նաև անցյալում, 1888 թ. առաջ, բայց ե'րբ, ի'նչ պարագաներում' մնում է անհայտ, քանի որ այդ մա սին գրա վոր հի շա տա կու- թյուն ներ չեն հա սել մեզ:[14]



[13]

[14]

Description

[edit]

Հայաստանի ամենտերկարակյաց այս կամուրջը[11]

The bridge has a single arch with a span of 18 meters[15] Բազալտից կերտած, 60 մետր երկարություն[11]

It is built from large, finely hewn basalt stones, and the masonry is held together with high-quality lime mortar.[5]

single-span stone bridge across the Debet gorge[16] 

քաղաքի կենտրոնում, Սանահին տանող հին ճանապարհին, Դեբեդ գետի վրա[17]
միաթռիչք, պատերի վրա առյուծների հարթաքանդակներ,  կառուցել է Վանենի թագուհին[17]

The bridge has a single-span, semi-circular arch with an 18.6-meter opening, framed by distinct double arch bands.[5]

Its total length is about 60 meters, with a width of 3.3 meters at the middle.[5]

Կամուրջը սրբատաշ քարով է շինված և 18 մետրանոց կամարավոր թռիչքով Դեբեդ գետի երկու ափերը իրար հետ է կապում:[6]

Both its construction and the choice of materials harmonize with the basalt cliffs along the banks of the Debed Gorge. The bridge is situated at the narrowest part of the gorge, where the left bank is significantly lower than the right. In such terrain, the difference in road levels is masterfully addressed: the transition from the lower left bank is made gradually, with stepped parapets on both sides, leading to a horizontal position at the arch's peak.[5]

At each of the four corners of the stepped parapets, there are high-relief sculptures of lions, symbolizing guardianship. The bridge exhibits both outstanding engineering skills and refined artistic expression, as seen in the choice of stone, the detailing of the arch edges, and the sculpted animal figures.[5]

date
Sanahin bridge, built in 1192[18]
late 12th century[19]
1195[17][1]

Karo Ghafadaryan. 12-րդ դարի ութսունական թվականներից:[6]


a stepped parapet[19]

The bridge is elegantly decorated with stone cats.[18] On both ends, to the right and left, guardian lions are carved into the stones[15]


Այս կամուրջը կառուցել է Վանենի թագուհին 1192 թ. իր վաղամեռիկ ամուսնու' Գուգարաց աշխարհի Արաս թագավորի հիշատակին:[20]

Սա նույնպես կանգած է դժվարին տեղանքում. Լեռնային սրընթաց, գարնան ու աշնան ամիսներին խիստ վարարող Դերեդ գետն այստեղ սեղմվլում է երկու ժայռոտ ափերի միջև' ստանալով նվազագույն լայնություն:[20]

Կամուրջը տեղի բարդ ռելիեֆին հարմարեցնելու նպատակով այն կառուցել են կամարային մի լայն (18 մ) բացվածքով, որը աստիճանաձև, գեղեցիկ անցումներով, միմյանց է կապում գետի ձախ (ցածր) և աջ (բարձր) ափերը:[20]


Preservation

[edit]

The bridge is a national monument protected by the state.[17] In 2000 the bridge was inscribed as a UNESCO World Heritage Site along with the Sanahin Monastery. The property also includes the nearby Haghpat Monastery, which had been inscribed in 1996.[16][1][21] Its protective area is 0.2 hectares (0.49 acres).[22] The International Council on Monuments and Sites (ICOMOS) had sttated that the bridge has “close cultural links with the two monasteries.”[23]

Karo Ghafadaryan. Սանահնի կամուրջը եզակի օրինակ է քարե կամուրջների, որ մեզ է հասել ամբողջական վիճակում գրեթե առանց նորոգումների և փոփոխության 12-րդ դարի ութսունական թվականներից:[6] 

a bridge that has been preserved in its original form from the 13th century.[16]
չնայած նորոգումներին, համարյա անաղարտ վիճակում պահպանվել է մինչև մեր ժամանակները:[9]


Նորոգվել է մի քանի անգամ: 1888 թ. Թիֆլիսի Նորաշեն Ս. Աստվածածին եկեղեցու քահանա սանահինցի Երվանդենց Թադևոսի միջոցներով ամրացվել են կամրջի ձախակողմյան պատերի խախտված հիմքերը: 

The bridge has been renovated several times. In 1888, Father Tadevos Yervandents of the Norashen Church in Tiflis (now Tbilisi, Georgia) funded the reinforcement of the damaged foundations on the left side.[5]

It was one of the first monuments to be restored in Soviet Armenia.[24]


Սանահնի կամուրջը Երերույքի տաճարի հետ մեկտեղ, այն կառույցն է, որոնցով սկսվեց Հայաստանում հուշարձանների վերանորոզման գործը 20-ական թվականներին։ Սակայն, կամրջի այդ առաջին վերանորոգումը, որը կատարվեց 1929 թվականին, ճանապարհաշինարարական վարչության կողմից, հիմնականում հետապնդում է կիրառական լուծումներ, քանի որ դիտվում էր որպես գործող կառույց, ընդ որում միակը, որը Սանահին գյուղը կապում էր Ալավերդու հետ: Հետագայում կամուրջը երկու անգամ ևս վերանորոգվեց:[1 1929 թվականին վերանորոգեց ճանապարհային շինարարության վարչությունը, 1940 թվականին՝ նույն վարչության աշխղեկ Վիրաբյանը, 1955 թվականին՝ ճարտարապետական հուշարձանների պահպանության վարչության արվեստանոցը՝ ճարտ. Ա. Հարությունյան:][8]

1940 թվականի աշխատանքների ընթացքում հիմնականում կատարվել է կառույցի ճակատների վերաշար, քանի որ նրանց շարբերի սրբատաշ քարերը բավականին փքվել էին ու սպառնում էին ամբողջ որմածքի քայքայմանը: Սակայն դրանով չապահովվեց կամրջի պատշաճ վիճակը և արդեն 50-ական թվականներին նույն դրությունը կրկնվեց: Ինչպես այս անգամ պարզվեց, վթարային վիճակը ստեղծվում էր կամրջի դրենաժային համակարգի շարքից դուրս գալու հետևանքով, որի վերանորոգումը 1955 թ. դարձավ կամրջի նորոգման աշխատանքների հիմնական նպատակը: Հաստատվեց, որ դրա շնորհիվ, կառույցի կոնստրուկցիաներում տեղի են ունեցել զգալի տեղաշարժեր, հատկապես նրա ճակատային հարթությունների ու թաղերի մասում, որի հետևանքով բավականին ընկել էր կամրջի կրող ունակությունը, նախկինում սահմանված 12-14 տոննանոց տրանսպորտի անցման համար: Այդ կապակցությամբ, անհրաժեշտ եղավ լրիվ բացել կամրջի երթևեկային մասը: Այդ նույն ժամանակ վերաշարվեցին նաև կամրջի ճակատային մասերի որմածքների բոլոր փքված մակերեսները: Այդ աշխատանքների շնորհիվ կառույցը ամրացվեց տեխնիկապես միանգամայն հուսալի ձևով: Ներկայումս, երբ քաղաքում Դեբեդ գետի վրա կառուցված է նոր, ժամանակակից պահանջներին համապատասխանող կամուրջ, պատմական կամուրջը թողնված է միայն հետիոտն շարժման համար և ծառայում է «հուշարձան» հասկացողության բուն նպատակին:[8]


1928-1929 թթ. Ալեքսանդր Թամանյանի ղեկավարությամբ մասնակիորեն ամրացվել են ձախափնյա խելի հիմքերը: 1939-1940 թթ., 1976-1977 թթ. իրականացվել են ճակատային երեսապատերի վերաշարման աշխատանքներ: 

Between 1928-1929, under the leadership of architect Alexander Tamanyan, the left bank foundations were partially reinforced. Additional restoration work on the façade was carried out in 1939-1940 and again in 1976-1977.[5]


[1965] Պատմակսն հուշարձանը պահպանելու նպատակով վերջերս արգերվել է ավտոմեքենաների և ընդհանրապես ամեն տեսակ մեքենաների, անցումը նրա վրայով: Սանահինի կամուրջը այսուհետև կծառայի միայն հետիոտն երթևեկության համար:[11]

[1968] Այս գեղեցիկ հուշարձանն այժմ չի օգտագործվում և պահպանվում է իբրև պատմական հուշարձան:[6]

Գործող կամուրջ է: / The bridge remains in use today.[5]


It was cleared of vegetation in December 2021.[1]

The bridge was reported not to have affected by the May 2024 flooding of the Debed,[25] which damaged 17 bridges in the area.[26] Levon Javakhyan, a contemporary writer and a native of Alaverdi, reported in March 2025 that the bridge's right-side walls close to the foundation were impacted and called on authorities to take action to prevent collapse.[27]

Reception

[edit]
An 1899 oil painting by Harutyun Shamshinyan.[28]

The UNESCO describes it as monumental.[16] Valerian Lisovsky and Hovhannes Khalpakhchian found it remarkable.[19][29]

Andranik Baghdasaryan called it "an outstanding engineering structure of medieval Armenia."[15]

Քննվող ժամանակաշրջանի ուշագրավ կամուրջներից է[20]

It is one of the most notable preserved structures of medieval Armenian bridge construction.[5]


The high-ranking Soviet official Anastas Mikoyan, a native of Sanahin, wrote in his memoirs that the bridge "always delighted [him] with the beauty of its architecture."[30] Another native of Alaverdi, the contemporary writer Levon Javakhyan wrote that the bridge resembles "a giant falcon soaring over the Debed river" and called it "the seventh wonder of historical Armenia."[27]

In a 1888 travelogue to Lori, the novelist Alexander Shirvanzade wrote that it is "a very simple structure, without complex architectural elements".[31]


Boris Piotrovsky wrote in his memoirs that in an "amusing incident" in the 1930s, the Soviet civil engineer Grigory Peredery stated in a report at the Soviet Academy of Sciences that the bridge "was not built according to the rules of 'modern technology' and would not have been approved by today's expert commission."[32]

In art

[edit]

It has been depicted in an oil painting (1899) by Harutyun Shamshinyan,[33][28][34] a watercolor painting (1934) by Adrian Kapulin[35] and a wood engraving on paper (1972) by Ruben Bedrosov.[36]

[edit]

sorted

[edit]

Historical Russian units of measurement 

Կամուրջի երկարութիւնն է 28 սաժէն, լալնութիւնը 5 արշին (3.56 m), կամարի բաըձրութիւնը ջրի մակերևոլթըց (մեր դիտած ժամանտկը, ամառը) 19 արշին (13.5 m). շինուած է կամարների վրայ՝ սրբատաշ քարերից: Կամուրջի մի ծայրը հաստատուած է ժայռի վրայ, իսկ միւս ծայրն ամուր որմի վրալ և դէպի հարաւ իջնում է աստիճաններով: Կամուրջի երկու կողմը գտնւում են չորս կոփածոյ քարից քանդակուած առիւծներ, որոնք ժամանակի ընթացքում բաւականին մաշուել են,
On both sides of the bridge, there are four sculpted lions made of carved stone, which have significantly worn down over time.


[12]


raw

[edit]

Армения в творчестве Якова Полонского - Игорь Богомолов · 1963 – Page 44 

... мост » , а под другим — « На берегу реки ] Борчалы близ Санаинского моста » . Оба рисунка датированы автором 1847 ... Санаине , который пленил Я. По- лонского своей красотой и седой древностью Надо полагать , что Я. Полонский бывал ...

Звезда - 1978 · Page 198 

От древнего моста через Дебед ведет по правому берегу вверх тропа к Санаину . И река , и мост стали грани- цей нейтральной зоны , когда Англия спровоцировала братоубийственную ар- мяно - грузинскую войну из - за спорных ...

https://zvezdaspb.ru/index.php?page=2&razd=1978 № 10 12034. Ирэна СЕРГЕЕВА. Поездка в Армению.— С. 191.


Санаин. Архит. ансамбль Армении X-XIII ВВ -- By Оганес Хачатурович Халпахчьян · 1973 -- pp. 64-65/70? [Original from:the University of Michigan] 

Мост. Санаинский мост – выдающееся по своим художест- венным особенностям инженерное сооружение эпохи владычества...


Utudjian, Edouard (1968). Armenian Architecture, 4th to 17th Century. Paris: Morancé. p. 28. 

Armenian Architecture, 4th to 17th Century - Edouard Utudjian · 1968 – Page 38 ... SANAHIN , the monastery was saved from invasion because of its impre- gnable situation . 110. The only access of the monastery is by the bridge of SANAHIN ( 13th c . restored since ) . 111. Interior of the public fountain of ...



References

[edit]
  1. ^ a b c d e "Սանահինի կամրջի կամարներն ու պատերը մաքրվել են խոտածածկույթից [The arches and walls of the Sanahin Bridge have been cleared of vegetation]". escs.am (in Armenian). Ministry of Education, Science, Culture and Sports of Armenia. 29 December 2021. Archived from the original on 18 March 2025.
  2. ^ Eastmond, Antony (2017). Tamta's World: The Life and Encounters of a Medieval Noblewoman from the Middle East to Mongolia. Cambridge University Press. pp. 191–192. ISBN 978-1-107-16756-8.
  3. ^ Pogossian, Zaroui (2019). "Women, Identity and Power: a Review Essay of Antony Eastmond Tamta's World". Al-ʿUsur al-Wusta. 27. doi:10.7916/alusur.v27i1.6786. (archived PDF)
  4. ^ La Porta, Sergio (2012). "The Kingdom and the Sultanate were conjoined: legitimizing land and power in Armenia during the 12th and early 13th centuries". Revue des études arméniennes. 34: 73–118.
  5. ^ a b c d e f g h i j "Սանահինի կամուրջ". hushardzan.am (in Armenian). State Service for the Protection of Historical Environment and Cultural Museum-Reservations. Archived from the original on 19 March 2025.
  6. ^ a b c d e Ghafadaryan, Karo (1968). "Սանահին և Հաղպատ վանքերը (Հիմնադրման 1000-ամյակի առթիվ)". Etchmiadzin (in Armenian). 24 (6): 14.
  7. ^ a b c d e Hovhannisyan, K. L. (1978). "Архитектура XII-XVIII вв. [Architecture of the 12th to 18th Centuries]". Очерки по истории архитектуры древней и средневековой Армении [Essays on the History of Architecture of Ancient and Medieval Armenia] (in Russian). Yerevan: Armenian SSR Academy of Sciences. p. 137. Archived from the original on 13 March 2024.
  8. ^ a b c d e f g Hovhannisyan, Konstantine (1978). Ճարտարապետական հուշարձանների վերանորոգումը Սովետական Հայաստանում [Restoration of Architectural Monuments in Soviet Armenia] (PDF) (in Armenian). Yerevan: Hayastan. pp. 137-138. (archived PDF)
  9. ^ a b c d e f Harutyunyan, Varazdat (1992). Հայկական ճարտարապետության պատմություն [History of Armenian Architecture] (PDF) (in Armenian). Yerevan: Luys. pp. 350–351. ISBN 5-545-00215-4. Archived from the original (PDF) on 2 January 2022.
  10. ^ a b c d Harutyunyan, V. (1984). "Սանահինի կամուրջ [Sanahin bridge]". Armenian Soviet Encyclopedia Vol. 10. p. 175.
  11. ^ a b c d "Հայաստանի ամենաերկարակյաց կամուրջը [Armenia's longest-lasting bridge]" (PDF). Hayreniky dzayn (in Armenian): 8. August 1, 1965.
  12. ^ a b Harutyunian, Is. (1898). "Սանահնի կամուրջը". Azgagrakan handes (in Armenian). 3 (1). Tiflis: 309–310. (archived PDF)
  13. ^ a b c d Ghafadaryan, Karo (1957). Սանահինի վանքը և նրա արձանագրությունները [Sanahin Monastery and Its Inscriptions] (in Armenian). Yerevan: Armenian SSR Academy of Sciences. pp. 185-187.
  14. ^ a b c d e f g h Barkhudaryan, S. G. [in Armenian]; Ghafandaryan, K. G.; Saghumyan, S. T. (2012). "Թումանյանի ենթաշրջան [Tumanyan distrct]". Դիվան հայ վիմագրության. Պրակ IX. Լոռու մարզ [Corpus Inscriptionum Armenicarum. Liber IX] (in Armenian). Yerevan: Armenian Academy of Sciences Institute of Archaeology and Ethnography. p. 19-21. ISBN 978-5-8080-0981-3.
  15. ^ a b c Bagdasarian, Andranik Bakhshievich [in Armenian] (1966). Армения [Armenia] (in Russian). Moscow: Mysl. p. 250. Но рядом с ним повис над рекой древний мост. Ему 800 лет. Это памятник старины, выдающееся инженерное сооружение средневековой Армении. Мост имеет одну арку с пролетом длиной 18 м. На обоих его концах справа и слева на камнях высечены сторожевые львы.
  16. ^ a b c d "Monasteries of Haghpat and Sanahin". whc.unesco.org. Archived from the original on 18 March 2025.
  17. ^ a b c d "Լոռու մարզի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների պետական ցուցակ". arlis.am (in Armenian). Armenian Legal Information System. 9 February 2004. Archived from the original on 20 March 2025. ԿԱՄՈՒՐՋ (ՍԱՆԱՀՆԻ ԿԱՄՈՒՐՋ) 1195 թ. քաղաքի կենտրոնում, Սանահին տանող հին ճանապարհին, Դեբեդ գետի վրա Հ միաթռիչք, պատերի վրա առյուծների հարթաքանդակներ, կառուցել է Վանենի թագուհին
  18. ^ a b Kiesling, Brady (2000). Rediscovering Armenia: An Archaeological/Touristic Gazetteer and Map Set for the Historical Monuments of Armenia (PDF). Yerevan/Washington DC: Embassy of the United States of America to Armenia. Archived from the original (PDF) on 2006-05-03.
  19. ^ a b c Khalpakhchian, O. Kh. [in Russian] (1962). "Армянская ССР [Armenian SSR]". Искусство стран и народов мира. 1: Австралия - Египет [Arts of the Countries and Peoples of the World. Vol. 1: Australia - Egypt] (in Russian). Moscow: Sovetskaya Entsiklopediya. pp. 102-103. Возводились мосты, б. ч. одноарочные, иногда значительного пролёта (мост в с. Неркин Джрапи, пролёт 34 м; замечательный мост близ Санаина со ступенчатым парапетом, конец 12 в.).
  20. ^ a b c d Harutyunyan, Varazdat (1976). "Ճարտարապետություն [Architecture]". Հայ Ժողովրդի Պատմություն, Հ. 3. Հայաստանը զարգացած ֆեոդալիզմի դարաշրջանում (IX դ. կեսերից մինչև XIV դ. կեսերը) [History of the Armenian People, Vol. 3. Armenia in the Era of Developed Feudalism (from the mid-9th century to the mid-14th century)] (in Armenian). Yerevan: Armenian SSR Academy of Sciences. pp. 905-906.
  21. ^ "Decision 20 COM VIII.C Inscription: The Monastery of Haghpat (Armenia)". whc.unesco.org. Archived from the original on 7 October 2024. The State Party was invited to consider the possible extension of the site to include the Sanahin Monastery when restoration works will be completed and a decision taken regarding the ownership of this site, to also include the Sanahin Bridge (Alaverdi) and the Kayanberd Fortress.
  22. ^ Giambruno, Mariacristina; Pistidda, Sonia (2023). "Monasteries of Haghpat and Sanahin, Monastery of Geghard, and the Upper Azat. The Current Situation of the Two World Heritage Sites". Heritage for a Sustainable Development: The World Heritage Sites and Their Impacts on Cultural Territories: Case Studies from Armenia. Springer International Publishing. p. 55. ISBN 978-3-031-20157-8.
  23. ^ "1996 Advisory Body Evaluation (ICOMOS)". whc.unesco.org. 16 October 1995. p. 3. Archived from the original on 8 February 2017. In view of the fact that a. no decision has yet been reached on the future ownership of the Sanahin Monastery and b. considerable restoration work, which is unlikely to be completed before the end of the millennium, remains to be done there, the Bureau of the World Heritage Committee accepted the ICOMOS recommendation that Haghpat alone should be inscribed at the present time. However, ICOMOS would be sympathetic to an eventual proposal to extend the inscription to the Sanahin Monastery, and also to the Sanahin Bridge (Alaverdi) and the Kayanberd Fortress, which have close cultural links with the two monasteries.
  24. ^ Sargsyan, A. S.; Hovsepyan, E. V.; Martirosyan, M. V. (1982). "Դարերից ժառանգածը՝ դարերի համար (փաստաթղթեր Սովետական Հայաստանում պատմության և կուլտուրայի հաշարձանների պահպանության պատմությունից (1921-1941 թթ.)" (PDF). Banber Hayastani arkhivneri (in Armenian) (3). Yerevan: National Archives of Armenia: 94-95. ISSN 0321-0340.
  25. ^ "Դեբեդ գետի վրայի բոլոր կամուրջները վնասվել, քանդվել են, բացառությամբ ավելի քան 800 տարի առաջ Վանենի թագուհու կառուցած Սանահինի կամրջի. Մեսրոպ Առաքելյան" (in Armenian). Tert.am. 26 May 2024. Archived from the original on 18 March 2025.
  26. ^ "17 bridges destroyed due to floods, some of their restoration will take lot of effort and time, Armenia official says". news.am. 27 May 2024. Archived from the original on 18 March 2025.
  27. ^ a b "«12-րդ դարում Վանենի թագուհու կառուցած կամուրջը վնասվել է, իշխանությունը ոչինչ չի ձեռնարկում». Լևոն Ջավախյան". mamul.am (in Armenian). 20 March 2025. Archived from the original on 20 March 2025.
  28. ^ a b Dznuni, D. M.; Drampian, R. G., eds. (1954). Հ. Ի. Շամշինյանի ցուցահանդեսի կատալոգ [H. I. Shamshinyan's exhibition catalog] (PDF) (in Armenian). State Art Gallery of Armenia. p. 17.
  29. ^ Lisovsky, V. Ya. [in Russian] (1896). Записки Кавказского отдела ИРГО. Кн. XX : Закавказье [Memoires de la Section Caucasienne de la Société Impériale Russe de Géographie. Livre XX. Transcaucasie Partie I.] Tiflis: Typographie A. S. Fedorov. p. 93. Стиль ихъ хотя простъ и не затѣйливъ, но отличается своеобразнымъ весьма тяжелымъ характеромъ и производить довольно внушительное впечатлѣніе. Не менѣе монастырей обращаетъ на себя вниманіе и древній каменный мостъ черезъ Дабеду близъ Санаина. Крутой его сводъ перекинутъ со скалы на скалу и устланъ плитами въ видѣ лѣстницы; по бокамъ устроены перила, украшенные изваяніями.
  30. ^ Mikoyan, Anastas (1975). В начале двадцатых ... [In the Early Twenties...] (in Russian). Moscow: Politizdat. p. 205.
  31. ^ Shirvanzade, Alexander (1961). "Լոռվա ձորերում [In the gorges of Lori], September 1888, Tiflis". Շիրվանզադե, երկերի ժողովածու. հատոր 9 (in Armenian). Yerevan: Haypethrat. pp. 53-54.
  32. ^ Piotrovsky, Boris (1995). Страницы моей жизни [Pages of My Life] (in Russian). Saint Petersburg: Russian Academy of Sciences. p. 144. ISBN 5-02-028205-7.
  33. ^ Izmailova, Tatyana; Ayvazyan, Mariam (1962). Искусство Армении [The Art of Armenia] (in Russian). Moscow: Iskusstvo. p. 138. Archived from the original on 20 November 2023. Кроме жанровых картин, Шамшиняном создан ряд реалистических пейзажей и портретов («Санаинский мост», «Портрет матери»).
  34. ^ "Իրականության հավաստի վերարտադրում… Հարություն Շամշինյան (լուսանկարներ)". panorama.am (in Armenian). 3 December 2013. Archived from the original on 12 February 2017. Սանահինի կամուրջը. Բնանկար
  35. ^ Художники народов СССР. Биобиблиографический словарь в 6 томах – СПб. : Гуманитарное агентство Академический проект, 1995. – Т. 4, кн. 2 (Каев-Кобозев). – (Художники народов СССР. Биобиблиографический словарь в 6 томах). с. 188
  36. ^ "Սանահինի կամուրջը (1972)". gallery.am (in Armenian). National Gallery of Armenia. Archived from the original on 11 December 2023.
Retrieved from "https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=User:Yerevantsi/sandbox/Sanahin&oldid=1281681955"